5N1K Neden?
Dil ve konuşma gelişimini destekleyici olması yönüyle tavsiye edilen bir uygulamadır. Fakat kısa bir öykünün içeriğini anlama ve öyküye ilişkin 5N1K sorularını yanıtlama hafif(asperger) ve orta düzeydeki(a tipik otizm) otizmli öğrencilere uygunken, zihinsel yetersizlikten ileri düzeyde etkilenen yaklaşık otizm spektrum bozukluğunun %50’lik bir kısmını oluşturan otizmli çocuklara uygun değildir. Aktif olarak sadece 5 kategori kullanılmaktadır. Diğer bölümlerin ücretlendirilmiş olması olumsuz bir özelliğidir. Resim tamamlama sonrası yöneltilen soruya karşılık olarak ses kaydederek olay ile ilgili anlatıma teşvik ediliyor. Fakat geri bildirim olarak söylenilene karşı verilen bir pekiştireç veya düzeltme yok.
Resim tamamlandıktan sonra "Kadın neden valizini hazırlıyor?", "Köpek neden koşuyor?", "İtfaiyeciler neden gelmiş?" gibi sorular yöneltiliyor. Görsel sorunun net cevabını söyletecek şekilde açık ve net değil. Yani yoruma açık şekilde sorulan bu sorular karşısında bir çok cevap verilebilir. Ses kaydının ardından, doğru cevap sesli olarak söyleniyor. Çocuğun yaratıcı düşünmesini teşvik etmeyip kalıp düşünceye teşvik etmesi açısından başarısız buldum. Cevabı söylemek yerine pekiştireç kullanılmalıydı ya da yoruma açık bir soru soruyorsa net bir şekilde cevapta sesli olarak verilmemeliydi. Daha net ve basit görseller olması otizmli öğrenciler açısından faydalı olacaktır.
Sorular ise genel karşılaşılması zor olaylardan sorulmasından ziyade daha sosyal yaşamdan ve öz bakım becerilerinden sorulabilirdi. Bu şekilde daha öğretici ve eğitici olabilirdi.
Resimleri tamamlarken sürükleme esnasında sürekli sağ ve sola kayabilecek şekilde ekran değişikliği durumu oluyor bu durum dikkat dağıtıcı ve kullanımı zorlaştırıcı, eşlemeler sürüklemeyle değilde iki resme ayrı ayrı dokunmayla olabilirdi.
Öğretimi hedeflenen kavramlar oyunun içinde gizlenebilir. Örneğin; köpek resmini yerleştirdiğinde "Bu bir köpek, köpek havhav der." şeklinde hem köpek kavramı hem de köpeğin sesi öğretilebilirdi. Valiz kelimesini soruda kullanmadan valiz resmini sürüklediğinde "Bu bir valiz, valiz tatile giderken kullanılır." gibi ipuçlarıda soru sorulmadan önce verilebilir sonra soru yöneltilebilirdi. Soru bu şekilde yoruma açık olmaktan çıkmış olacaktır. Top resmini yerleştirdiğinde "Evet bu bir top, aferin!" şeklinde bir pekiştireç verilebilirdi. Genel olarak eğitim ve eğlence konusunda eksik bir uygulama olduğunu söyleyebilirim.
https://itunes.apple.com/tr/app/5n1k-neden-yapboz-ile-öğren/id994495858?l=tr&mt=8
İçimdeki Hazine
Temel beceriler, günlük hayat, sayılar, sözcük bilgisi, okuma yazma, iletişim ve sesler, video modelleme gibi kategorilerde eğitici oyunlar sunulmuş.
Temel beceriler kategorisinde renkleri öğren oyunu bulunuyor. Oyunda rengin ismi yazılıyor ardından üçgen, daire gibi şekillerin içinde renkler gösteriliyor. Ardından siyahı göster deniliyor. Şekillerin içine renkleri yerleştirmek yerine "hangi top pembe?", "hangi kalem kahverengi?", "hangi araba mavi?" şeklinde sorularla nesnelerinde isimleri öğretilebilirdi. Soru sorulduktan sonra yeterli süre verilmeden ipucu sunuluyor ve ipucu durmaksızın sürekli tekrar edilerek sunuluyor. Animasyon ile geçişlerin dikkat çekici olması yönüyle ve görsel tasarım açısından da başarılı bir uygulama olduğunu söyleyebilirim.
Günlük hayat kategorisinde meyve sebze eşleştirme oyunu bulunuyor. Cevizi eşle derken kabuklu ceviz ve eşleme yapacağı kısımda cevizin içi gösteriliyor. Bu durum bazı şekilllerde de devam ediyor. Özel çocuklarda aynı nesnenin eşlemede farklı şekillerinin bulunma durumu karmaşaya sebep olabilir. Kabağı eşle diyor daha sonra "kabak" diye tekrar etmesi kalıcılık açısından olumlu bir özellik olmuş. Diğer oyunlara geçerken ekranda nereye basacağını anlamaz ise kendiliğinden diğer oyuna geçiyor. Bunada olumlu ve kolaylaştırıcı bir özellik diyebiliriz.
Sayılar kategorisinde sayma oyunu bulunuyor. Yine renkleri öğren oyunundaki gibi geometrik şekiller üzerinden saymasına teşvik ediliyor. Bunun yerine günlük hayatta çokça karşılaştığı nesneleri sayabilir sonrasında geçişlerde o nesneyle ilgili şarkılı bir pekiştireç sunulabilirdi.
Sözcük bilgisi kategorisinde sıfat oyunu bulunmaktadır. Hangisi hafif, dolu veya büyük gibi sorular görsellerle soruluyor. Görseller anlaşılır şekilde sunulmuş.
Okuma yazma kategorisinde çizim oyunu ve harf çizimi bulunmaktadır. Çizim oyunu serbest etkinliğe dayanır. Otizmli çocuklar yanında ebeveyni yönlendirmeden bu oyunu oynuyorsa serbest bir etkinlikten ziyade zamanını etkin geçireceği dikkatini verebileceği eğitici etkinliklere ihtiyacı vardır. Bu açıdan olumsuz buldum. Harf çiziminde lale görseli gösterilip lale kelimesi L harfiyle başlar hadi şimdi L harfini çizelim şeklinde noktalama yöntemi kullanılarak harfin çizilmesi sağlanıyor. Görsel ve sözel zekayı geliştirici olması açısından faydalı buldum.
İletişim ve sesler kategorisinde resim kartları grupları var. Çeşitli kelimeler seslendiriliyor. Teyzem yazılı görselin üzerine basıldığında seslendirilmesi faydalı fakat bazı sesler hatalı ve anlaşılmaz çıkıyor. Gidirsin gibi git kelimesi çekimlenirken anlamsız bir kelime çıkarken; Babaannem, lacivert, diş ağrısı gibide anlaşılmaz bir şekilde telaffuz edilen kelimeler vardır. Teyzem görseline basılı tutulunca şahıs eklerinin olduğu teyzem, teyzemi, teyzeme gibi seslendirmelerin yer alması cümle kurmada çeşitlilik sağlıyor. Fakat otizm spektrum bozukluğunun yaklaşık %50'sini oluşturan ağır derecede zihinsel yetersizlikten etkilenmiş otizmli bireylerin genelinde dil konuşma problemlerine rastlanmaktadır. Dil konuşmayla ilgili sorunları olan otizmli ve özel çocuklar için bu durum anlam ifade etmemekle birlikte oldukça karmaşık ve faydasız olabilir.
Video modelleme oyunu üç video gösterilip, videodaki olaylar tek tek söylendikten sonra soru yöneltiliyor. Hangisinin doğru eylem olduğunu buldurma oyunu dinlediğini anlama adına eğitici ve görsel olarak yeterli net basit ve anlaşılır. Yalnızca bu kategori öğretilmek istenen sosyal uyumunu arttırıcı günlük yaşamda toplumda uyumunu kolaylaştırıcı davranışlar bu videolar yoluyla çocuğa sunulabilirdi. Yinede içlerinde Harf çizimi oyunundan sonra en iyi kategori bu denilebilir.
https://itunes.apple.com/tr/app/i-çimdeki-hazine/id1447088211?mt=8
Dinle Anla
Dinlediğini anlama becerisi kazandırılmak istenen çocuğa kim?, ne?, nerede?, nasıl?, gibi sorular çocuğa net ve belirgin dikkat dağıtmayacak görsellerle açık anlaşılır sorular sorulmaktadır.
Cevap doğru verildiğinde süper cevaptı, süper, bildin!, aferin, harika, mükemmel gibi her defasında değişen pekiştireçler sunuluyor. Bilinmediğinde ise olumsuz bir geri bildirim sunmadan daha iyisini yapabilirsin şeklinde dönüş yapılıyor. Yeterli ve belirli bir zaman bekleyip doğru cevaba yönlendiriliyor ve söylüyor.
Uygulamanın ek sorular kategorisinde kim?, ne oldu?, ne? gibi kategorilere ait örnek sorular 25'er adet ekstradan verilmektedir. Fakat "nerede?" sorusunda "Meltem okulda hasta olmuş", "Meltem nerede hasta olmuş?" sorusu sorulurken okul (nerede? sorusunun cevabı olarak) görseli yerine Meltem(kim? sorusunun cevabı olarak)'in görseli cevap olarak gösterilmektedir. Bu tarz küçük hatalar bulunmaktadır. Genel olarak otizme yönelik oyunlar içinde dinleme anlama becerisini kazandırmak adına etkili bir uygulama olabilir.
https://itunes.apple.com/tr/app/dinle-anla/id1190495760?l=tr&mt=8
Artikülasyon
Dil ve konuşma bozuklukları uzmanı olan Ayşegül TURAN'ın geliştirdiği bir uygulama olan türkçe artikülasyon terapisi uygulaması ile 5 harf (p,g,v,j,h) dışında diğerleri ücretli olarak kullanılmaktadır. 4 aşamaya yayılmış olan 21 harfin sadece 5 tanesinin ücretsiz olması olumsuz bir durumken, uygulayıcının uygulama kullanımı hakkında tavsiyelerinede yer vermiş olması uygulamanın olumlu özelliklerindendir. Örneğin; p harfi önce tek heceli olarak çeşitli görsellerle desteklenerek söyleniyor. Daha sonra p harfi kelimenin başında ortasında ve sonunda görsellerle desteklenerek resimler açıldığında yandaki mikrofon butonuna basılması suretiyle söyleniyor. Görsel okuma kategorisinde ise seçtiğimiz harfe ait bu kelimelerin karıştırıldığı görsellerle önce dört kelime gösteriliyor ortada ise o dört kelimeden birinin aynısı yazılıyor eşleştirmesi isteniyor daha sonra ise o kelimenin görseli gösterilerek kelime tekrar ediliyor. Eşleştirme oyununda 4 resim karşımıza çıkıyor. "Hangisi tüp?" şeklinde bir soru soruluyor doğru cevapta "bravo!" pekiştireci verilip diğer soruya geçiliyor. Oyun bitiminde yüzdelik başarısı gösteriliyor. Sağ alt kısımdaki hoparlör görseline basarak soru tekrarlanabiliyor. Yarışma kategorisinde ise yine seçilen harfin başında, ortasında ve sonunda bulunduğu iki görsel gösteriliyor. Görselle ve harfle ilişkili olarak "Hangisi pil?", "Hanisi postane?" gibi sorular yöneltiliyor. Doğru cevap verildiğinde diğer görsele geçiliyor, bu şekilde yaklaşık 20 görsellik soru hazırlanmış. Kavram öğretimi ve dil konuşma etkinlikleri açısından verimli bir
uygulama olmuş.
https://itunes.apple.com/tr/app/ayşegül-turan-artikülasyon/id1236575133?l=tr&mt=8
Genel olarak otizme yönelik geliştirilen uygulamaların birçoğu (Autism core skills-ipad, otizmli çocuklar -ücretli, pictello-ücretli, proloquo2Go-ülkemizde kullanılamıyor, toca toy box-ülkemizde kullanılamıyor, harflere giriş: montessorium-ücretli, tohum 2-ipad, touch trainer-ücretli vb.) farklı işletim sistemleriyle desteklenmemiş olmasından ve uygulamalar yüksek ücretlerle sunulduğundan değerlendirebildiğim uygulamalar sınırlı kalmıştır.
