Materyal: SOSYAL ÖYKÜ KİTABI (Güzel Davranışlarım)

 Materyalin iç kısmındaki tasarım ve yazıların oluşturulması aşamasını https://www.storyboardthat.com sitesinden tamamladım. Evde, okulda ve dışarıdaki yaşamda çocuk için en elzem davranışların ne olduğunu belirledikten sonra 6 bölümden oluşan ( 2 bölüm evdeki yaşam, 2 bölüm okuldaki yaşam ve 2 bölüm dışarıdaki yaşamı olmak üzere) öyküyü yazdım. Daha sonra kitabın ve öykülerin kapaklarını oluşturarak içindeki sıralamaya uygun olarak kitap basımını tamamladım. Materyalin uzun süre kullanılabilmesi için şeffaf koruyucu kapak kullandım. Yaklaşık hazırlık aşaması 5 günümü alsa da ortaya güzel bir ürünün çıkmış olması beni mutlu etti. Materyalin tanıtımı için hazırladığım bu videoda bazı aşamaları sizlerle paylaştım. Umarım sizde beğenirsiniz.

Sosyal öykü materyalimi oluşturmadan önce materyalin her etkinlikte etkililiğini ve verimliliğini en üst düzeyde tutmak adına, etkililik ve verimlilik için ön koşullarını sağlayan uygun engel türü ve derecesini belirledim. Buna göre OSB (hafif-asperger, orta-a tipik otizm), zihinsel yetersizlik ve normal gelişim gösteren bireylere uygun olarak hazırladım. Öğrenci belirli bir süre (3-5 dk.) yerinde oturmalı, belirli bir süre (3-5 dk.) görsel ve işitsel uyaranlara dikkatini yöneltebilmeli, kısa bir öykünün içeriğini anlama ve öyküye ilişkin 5N1K sorularını yanıtlayabilmelidir. Sosyal öykülerin ilk olarak özel eğitim öğretmeni olan Carol Gray tarafından geliştirilmiş olduğunu, otizmden etkilenmiş çocukların sosyal durumları daha iyi anlamaları için oluşturulmuş kısa ve bireyselleştirilmiş öyküler olarak bilmekteyiz.

Materyalimdeki 6 öyküde (1-Günaydın diyorum, 2-İzin istiyorum, 3-Ellerimi yıkıyorum, 4-Mevsimlere göre giyiniyorum, 5-Kapı çaldığında haber veriyorum, 6-Oyuncaklarımı paylaşıyorum) genel olarak OSB (hafif,orta düzey), zihinsel yetersizlik ve normal gelişim gösteren çocukların sosyal hayatta yaşayabileceği karmaşık ve zor gelen durumlara değindim. Aynı zamanda tehlikeli durumlardan korunmayı ve bu durumlarda güvenli tepkide bulunması adına öyküyü kısa cümlelerle oluşturdum. Bu durumlara ilişkin doğru davranışın ne olması gerektiğini sosyal öykü yazım kurallarına göre betimleyici cümle (hedef durumu ya da olayları betimleyen cümle), yönlendirici cümle (bireyden beklenilen uygun tepkiyi tanımlayan cümle), yansıtıcı cümle (uygun tepkiye karşılık olarak yansıtılan duyguyu belirten cümle), doğrulayıcı cümle (bireyden beklenilen davranışın doğru olduğunu onaylayan cümle) örneklerini olumlu ifadeler kullanarak (olumsuz ifadelerden kaçınarak) oluşturdum.

OSB olan bireylerin kendisi dışındaki kişilerin duygularını anlamada sınırlılıklar yaşadıkları bilinir; sosyal öykü tekniğinde kullanılan yansıtıcı cümle türleri gibi özel cümleler bu sınırlılıkları en aza indirmeye yöneliktir. Daha sonra anlatımın etkililiğini arttırmak adına davranışın sergilenmesini destekleyen işbirlikçi cümlelere ve  sosyal durumla karşılaşıldığında davranışı gerçekleştirmeye yönelik kontrol edici cümle türlerine yer verdim.

*Sosyal öykü kurallarına göre 5-10 cümle arasında yazılır ve geniş zaman ifadeleri kullanılır. Bu bağlamda sosyal öykü materyalim farklı sosyal olaylar ile ilgili doğru davranışın ne olması gerektiğine ilişkin bilgiler vererek çocuğun olayları daha doğru anlamasına ve doğru tepkide bulunmasına böylece toplumsal uyumunu sağlamasına yardımcı olur.

•  Öyküdeki sosyal olaylarla ilgili durumun nerede, ne zaman ve kimler ile ortaya çıktığı durumda tam olarak ne olduğu ve niçin olduğu hakkında olumlu ifadeler ile ayrıntılı ve basit bilgiler vererek o davranışın çocuğun hayatındaki önemini kavraması için yardımcı olur. 

• Materyalin amacını belirledikten sonra yani hafif ve orta düzeyde OSB olan, zihinsel yetersizlikten etkilenmiş ve normal gelişim gösteren bireylerin problem yaşadıkları durumları genel anlamda belirleyerek çocuk kendi anlatıyormuş gibi (ben dili ile) oluşturdum.

• Sosyal öykü kitabım; öykülerin her biri tek bir davranışı kazandırmaya yönelik olarak sosyal bilgiyi anlamlı bir yolla ileterek, soyut kavramları somut anlatım ve sembollerle destekleyerek çocuğun olaylarda doğru davranışı sergilemesini desteklemesi adına önemlidir.

•  Tüm bunlar dikkate alındığında öncelikler kitabın içeriğini oluşturan sosyal öyküler için hedef davranışları belirledim, materyalin hedef kitlesindeki çocukların genel olarak hangi davranışlarda sınırlılıkları olduğu belirledikten sonra davranışların doğru uygulanışı hakkında bilgi topladım, daha sonra öyküyü görsellerle destekleyerek çocuğun yaşına ilgisine uygun olarak yazdım ve öykünün içeriğini yansıtan uygun başlık belirledim. Başlığın öğretilmek istenen davranışla doğrudan ilişkili olmasına dikkat ettim.

Materyal uygulaması aşamasında öyküyü okurken;

• Çocuğun kendini hazır hissettiği bir zamanda, 

• Çocuğun kendisini rahat hissettiği bir ortamda, 

• Uygun ses tonu ile okumalıyız. 

• Öyküyü okurken öncelikle başlığa dikkat çekerek okumaya başlarız (öykümüzün adı ‘Oyuncaklarımı Paylaşıyorum’), 

• Öyküye dikkat çekerek başlarız (senin için güzel bir öykü hazırladım birlikte okuyalım mı? şeklinde),

• Öykü için hazır olduğunda pekiştiririz (‘aferin sana ne kadar güzel oturdun hadi şimdi okuyalım’ gibi), öyküyü okuma,

• Öyküyü dinleme davranışını pekiştirme, sorulara dikkat çekme (öyküleri okurken ‘oyuncaklarımı arkadaşlarımla paylaşıyorum’ dedikten sonra ‘Arkadaşların oyuncaklarını istediğinde ne yapmalısın?’ diyebiliriz.), 

• Sorular için hazır olmayı pekiştirme (‘harikasın soruları çok güzel dinliyorsun’ gibi), 

• Soruları sorma ve çocuğun sorulara ilişkin tepkilerine uygun tepkide bulunma, 

• Etkinliğe katılım davranışını pekiştirme ile sonlandırılır. 

• Ayrıca çocuğun öyküyü ve görselleri takip etmesi sağlanmalıdır.

Öykü okunduktan sonra etkili bir okuma olup olmadığını anlamak için; 

• Öyküyle ilgili birkaç soru sorulabilir. (Arkadaşların oyuncaklarınla oynamak istediğinde ne yapmalısın?, Arkadaşlarınla oyuncaklarını paylaşman nasıl bir davranıştır?, Arkadaşlarınla oyuncaklarını paylaştığında arkadaşların ne hisseder? gibi. )

• Davranışın sergilenmesi için uygun fırsatlar çocuk için oluşturulmalıdır. Sorulara doğru yanıt vermeyi sağlamak için öykü tekrar okunabilir veya yanlış cevap verilen öyküdeki ilgili bölüm okunabilir. Bilimsel araştırmalar davranış kazandırmada sosyal öykülerin etkililiğini önemli ölçüde ortaya koymuştur.