Materyal: SOSYAL ÖYKÜ KİTABI (Güzel Davranışlarım)

 Materyalin iç kısmındaki tasarım ve yazıların oluşturulması aşamasını https://www.storyboardthat.com sitesinden tamamladım. Evde, okulda ve dışarıdaki yaşamda çocuk için en elzem davranışların ne olduğunu belirledikten sonra 6 bölümden oluşan ( 2 bölüm evdeki yaşam, 2 bölüm okuldaki yaşam ve 2 bölüm dışarıdaki yaşamı olmak üzere) öyküyü yazdım. Daha sonra kitabın ve öykülerin kapaklarını oluşturarak içindeki sıralamaya uygun olarak kitap basımını tamamladım. Materyalin uzun süre kullanılabilmesi için şeffaf koruyucu kapak kullandım. Yaklaşık hazırlık aşaması 5 günümü alsa da ortaya güzel bir ürünün çıkmış olması beni mutlu etti. Materyalin tanıtımı için hazırladığım bu videoda bazı aşamaları sizlerle paylaştım. Umarım sizde beğenirsiniz.

Sosyal öykü materyalimi oluşturmadan önce materyalin her etkinlikte etkililiğini ve verimliliğini en üst düzeyde tutmak adına, etkililik ve verimlilik için ön koşullarını sağlayan uygun engel türü ve derecesini belirledim. Buna göre OSB (hafif-asperger, orta-a tipik otizm), zihinsel yetersizlik ve normal gelişim gösteren bireylere uygun olarak hazırladım. Öğrenci belirli bir süre (3-5 dk.) yerinde oturmalı, belirli bir süre (3-5 dk.) görsel ve işitsel uyaranlara dikkatini yöneltebilmeli, kısa bir öykünün içeriğini anlama ve öyküye ilişkin 5N1K sorularını yanıtlayabilmelidir. Sosyal öykülerin ilk olarak özel eğitim öğretmeni olan Carol Gray tarafından geliştirilmiş olduğunu, otizmden etkilenmiş çocukların sosyal durumları daha iyi anlamaları için oluşturulmuş kısa ve bireyselleştirilmiş öyküler olarak bilmekteyiz.

Materyalimdeki 6 öyküde (1-Günaydın diyorum, 2-İzin istiyorum, 3-Ellerimi yıkıyorum, 4-Mevsimlere göre giyiniyorum, 5-Kapı çaldığında haber veriyorum, 6-Oyuncaklarımı paylaşıyorum) genel olarak OSB (hafif,orta düzey), zihinsel yetersizlik ve normal gelişim gösteren çocukların sosyal hayatta yaşayabileceği karmaşık ve zor gelen durumlara değindim. Aynı zamanda tehlikeli durumlardan korunmayı ve bu durumlarda güvenli tepkide bulunması adına öyküyü kısa cümlelerle oluşturdum. Bu durumlara ilişkin doğru davranışın ne olması gerektiğini sosyal öykü yazım kurallarına göre betimleyici cümle (hedef durumu ya da olayları betimleyen cümle), yönlendirici cümle (bireyden beklenilen uygun tepkiyi tanımlayan cümle), yansıtıcı cümle (uygun tepkiye karşılık olarak yansıtılan duyguyu belirten cümle), doğrulayıcı cümle (bireyden beklenilen davranışın doğru olduğunu onaylayan cümle) örneklerini olumlu ifadeler kullanarak (olumsuz ifadelerden kaçınarak) oluşturdum.

OSB olan bireylerin kendisi dışındaki kişilerin duygularını anlamada sınırlılıklar yaşadıkları bilinir; sosyal öykü tekniğinde kullanılan yansıtıcı cümle türleri gibi özel cümleler bu sınırlılıkları en aza indirmeye yöneliktir. Daha sonra anlatımın etkililiğini arttırmak adına davranışın sergilenmesini destekleyen işbirlikçi cümlelere ve  sosyal durumla karşılaşıldığında davranışı gerçekleştirmeye yönelik kontrol edici cümle türlerine yer verdim.

*Sosyal öykü kurallarına göre 5-10 cümle arasında yazılır ve geniş zaman ifadeleri kullanılır. Bu bağlamda sosyal öykü materyalim farklı sosyal olaylar ile ilgili doğru davranışın ne olması gerektiğine ilişkin bilgiler vererek çocuğun olayları daha doğru anlamasına ve doğru tepkide bulunmasına böylece toplumsal uyumunu sağlamasına yardımcı olur.

•  Öyküdeki sosyal olaylarla ilgili durumun nerede, ne zaman ve kimler ile ortaya çıktığı durumda tam olarak ne olduğu ve niçin olduğu hakkında olumlu ifadeler ile ayrıntılı ve basit bilgiler vererek o davranışın çocuğun hayatındaki önemini kavraması için yardımcı olur. 

• Materyalin amacını belirledikten sonra yani hafif ve orta düzeyde OSB olan, zihinsel yetersizlikten etkilenmiş ve normal gelişim gösteren bireylerin problem yaşadıkları durumları genel anlamda belirleyerek çocuk kendi anlatıyormuş gibi (ben dili ile) oluşturdum.

• Sosyal öykü kitabım; öykülerin her biri tek bir davranışı kazandırmaya yönelik olarak sosyal bilgiyi anlamlı bir yolla ileterek, soyut kavramları somut anlatım ve sembollerle destekleyerek çocuğun olaylarda doğru davranışı sergilemesini desteklemesi adına önemlidir.

•  Tüm bunlar dikkate alındığında öncelikler kitabın içeriğini oluşturan sosyal öyküler için hedef davranışları belirledim, materyalin hedef kitlesindeki çocukların genel olarak hangi davranışlarda sınırlılıkları olduğu belirledikten sonra davranışların doğru uygulanışı hakkında bilgi topladım, daha sonra öyküyü görsellerle destekleyerek çocuğun yaşına ilgisine uygun olarak yazdım ve öykünün içeriğini yansıtan uygun başlık belirledim. Başlığın öğretilmek istenen davranışla doğrudan ilişkili olmasına dikkat ettim.

Materyal uygulaması aşamasında öyküyü okurken;

• Çocuğun kendini hazır hissettiği bir zamanda, 

• Çocuğun kendisini rahat hissettiği bir ortamda, 

• Uygun ses tonu ile okumalıyız. 

• Öyküyü okurken öncelikle başlığa dikkat çekerek okumaya başlarız (öykümüzün adı ‘Oyuncaklarımı Paylaşıyorum’), 

• Öyküye dikkat çekerek başlarız (senin için güzel bir öykü hazırladım birlikte okuyalım mı? şeklinde),

• Öykü için hazır olduğunda pekiştiririz (‘aferin sana ne kadar güzel oturdun hadi şimdi okuyalım’ gibi), öyküyü okuma,

• Öyküyü dinleme davranışını pekiştirme, sorulara dikkat çekme (öyküleri okurken ‘oyuncaklarımı arkadaşlarımla paylaşıyorum’ dedikten sonra ‘Arkadaşların oyuncaklarını istediğinde ne yapmalısın?’ diyebiliriz.), 

• Sorular için hazır olmayı pekiştirme (‘harikasın soruları çok güzel dinliyorsun’ gibi), 

• Soruları sorma ve çocuğun sorulara ilişkin tepkilerine uygun tepkide bulunma, 

• Etkinliğe katılım davranışını pekiştirme ile sonlandırılır. 

• Ayrıca çocuğun öyküyü ve görselleri takip etmesi sağlanmalıdır.

Öykü okunduktan sonra etkili bir okuma olup olmadığını anlamak için; 

• Öyküyle ilgili birkaç soru sorulabilir. (Arkadaşların oyuncaklarınla oynamak istediğinde ne yapmalısın?, Arkadaşlarınla oyuncaklarını paylaşman nasıl bir davranıştır?, Arkadaşlarınla oyuncaklarını paylaştığında arkadaşların ne hisseder? gibi. )

• Davranışın sergilenmesi için uygun fırsatlar çocuk için oluşturulmalıdır. Sorulara doğru yanıt vermeyi sağlamak için öykü tekrar okunabilir veya yanlış cevap verilen öyküdeki ilgili bölüm okunabilir. Bilimsel araştırmalar davranış kazandırmada sosyal öykülerin etkililiğini önemli ölçüde ortaya koymuştur.

Film: Okyanus Cenneti (Haiyang Tiantang)

Sam Wong isimli bir baba ile Dafu isminde otizmli oğlunu konu alan film; babanın yaşam mücadelesi içinde tek başına ayakta kalarak otizmli oğlu için onu topluma kazandırmak adına yaptığı fedakarlıkları konu alır. Anneside çok iyi bir yüzücü olan dafunun, annesi ölmeden önce birlikte yüzmeye gittiklerini ve annesinin dafunun otistik olduğunu öğrendikten sonra bunu kabullenemeyerek boğularak öldüğünü öğrenmekteyiz. 

Sam Wong büyük bir akvaryumda çalışmaktadır. Dafunun bu sayede havuzla ve hayvanlarla içiçe bir yaşamı olur. Daha sonra hastalığa yakalanması fakat bunu oğluna yansıtmayarak, özel eğitime gereksinim duyan bireylere karşı eğitimin çok yetersiz olduğu bir ülkede yaşamasına rağmen oğlunun markette istediği bir şeyi satın alabilmesi için paraları tanıtması, yumurta pişirmesinden varacağı yere gitmesine kadar bir çok konuda eğittiğini görmekteyiz. 

Dafu 3 yaşındayken bazı davranışlarının yaşıtları gibi olmadığını farkedip hastaneye götürmüşler. İlk olarak zihinsel yetersizlik teşhisi konan dafu daha sonra otizm tanısı almış. 8 yaşındayken otizmlilerin kabul edildiği okulun yakınına taşınmışlar ve okula başlamış. Ülkelerinde başka bir okulda eğitim görmesi için kabul edilmemiş. Oradaki okulda ise müdire Liu sayesinde alınan otizmli öğrenciler müdire Liu'nun hastalanmasından sonra okula kabul edilmemiş. Okula ilk başladığı zamanlar hiç konuşmayan bir öğrenci olan okula başladıktan sonra konuşmaya başlamış ve topluma uyumu kolaylaşmıştır. Dafu filmde 21 yaşında tekrarlayıcı el hareketleri, tek bir noktaya odaklanarak kendini kapatma gibi otistik özellikleri ağır bir şekilde göstermektedir. Bunları bir kenara bırakarak çok iyi bir yüzücü olduğunu söyleyebiliriz. Film bunun üzerinde durmaktadır. Son sahnede de yüzmesiyle ilgili bir sahneye yer verilmiştir. 

Özel gereksinimli bireyin bir konuya ilgi duyması çok önemlidir. Bu onu hayata tutunduran, başarılı olmasını sağlayan motive eden, toplumda var olmasını ve hayatla içiçe olmasını sağlayan bir alan olabilir. Dafuda yüzmede çok başarılıdır. Babası hastalandıktan sonra akvaryum ziyaretlerine götürerek kendini bir kaplumbağa şeklinde oğluna tanıtmaya çalışır. Kaplumbağa kıyafetiyle akvaryumda yüzer. Bu onun öldükten sonra dafunun babasını bir daha hiç görmeyeceği düşüncesini ortadan kaldırmak içindir. Aynı zamanda dafu için sırtına takabileceği bir kaplumbağa hazırlar ve onla yüzmesini sağlar. Babası öldükten sonra ise onun öğretimleri sayesinde yaşamını devam ettirmiştir. 

Genelde çocuklarının eğitiminde annelerin ön planda olduğu toplumuzda babalarında örnek alabileceği güzel bir fedakarlık örneği ve yaşamın içinden kesitler sunulmuş olan 2010 Çin yapımı filmi çok başarılı bulduğumu söyleyebilirim.

Kitap: Resimlerle Düşünmek - Temple GRANDİN

Künye: Grandin, Temple, Resimlerle düşünmek, Aura yayınevi, İstanbul, 2018.

Temple grandin... Onu otizmli bir yazar olarak değilde; inanılmaz bir düşünce yeteneğine ve toplumda normal olarak nitelendirilen bireylerin bir çoğunda bulunmayan ahlaki özelliklere sahip bir yazar olarak hatırlayacağım. Kitapta otizmin anlaşılmasına ve bunu engel olarak değilde yaşama uyum sağlamada araç olarak nasıl kullandığına geniş ölçüde yer vermiştir. Otizmli birey ve ailelerine, eğitimcilere farklı bakış açısı kazanmada etkili bir kitap olacaktır. Yazarın giriş gelişme sonuç şeklinde değilde aklındakileri karmaşık bir düzende aktarmaya çalışması kitabın başından sonuna hissedilmektedir. Bunun farkında olduğunu kitabın Teşekkür bölümünde ‘Düşünceleri resimlerden oluşan biri için, sıralama ve düzenleme kolay değildir.’ yazısından anlaşılabilmektedir. Çoğu zaman kitaptaki yoğun bilgiye odaklanıp yazarın olağanüstü bilgi birikimine kapılmamız otizmli olduğunu unutmamız mümkündür. Ayrıca yazar sığır psikolojisi ve davranışları üzerinde çalışmalar yapmıştır, çiftlik hayvanlarına ait tesisleri tasarlamada çok başarılıdır. Amerikadaki çiftlik hayvanlarına ait tesislerin üçte birinin tasarımının Temple Grandine ait olduğunu okumam otizme farklı bir bakış açısı kazanmamda etkili olmuştur. Kitabın isminin neden resimlerle düşünmek olduğunu anlamaya çalıştığımda ise; yazarın genel olarak zihninin görsel alanla ilgili bölümünü kullanarak sözcükleri ifade etmektedir, sözel düşünen insanlara bu düşünceler dağınık gelmektedir. Bu aynı Einstein’ın öğrencilerine verdiği konferanslarda öğrencilerin Einstein’ın verdiği örnekler arasında bağlantı kuramamasına benzemektedir. Dağınık düşüncelerin temelinin çağrışımsal görsel düşüncelerden kaynaklandığı aşikardır.

Otizmden bahsederken bebeğin kucaklandığında gerilip direnç göstermesi, dokunmaya karşı hassas olması ve ağlayıp kendini çekmesi şeklinde tepkiler göstermesi şeklinde ifade edilmektedir. Yazar üç yaşından bahsederken konuşamamanın onun huysuzluk nöbetleri geçirmesine sebep olduğunu, insanların ne dediğini anladığını iletişim için yol bulamadığında çığlık atmak şeklinde bilinçli bir davranış sergilediğinden bahsetmektedir.Yalnız bırakıldığında uyuşup hipnotize olduğundan, fazla gürültüye maruz kaldığında sallanıp, kendi etrafında dönere dünyadan soyutlandığını belirtmektedir. Bilim  adamı olan Leo Kanner’ın otizmi tanımlayan ilk kişi olduğu üç yaşından önce otizm özelliklerinin görülmesi gerektiğinden ve Kanner sendromu olarak tanımlandığından bahsedilmektedir. Genellikle bireylerin konuşmayı öğrenebilmesinden fakat aşırı düz mantık , bir durum öğrenildikten sonra başka bir duruma genelleme yapamama gibi belirgin özelliklerinden bahsedilmektedir. Diğer bir durum sağduyu noksanlığıdır ki bu durum düzenleri bozulduğunda ne yapacaklarını bilememe gibi ciddi bir kaygıyla başbaşa kalma durumudur.

Ayrıca Asperger, Dezentegratif bozukluk ve Otizmden bahsetmektedir. 

Asperger sendromuna sahip bireylerin genellikle iş sahibi oldukları ve bağımsız yaşadıklarını, Dezentegratif bozukluğun ise Heller hastalığı olarak bilindiğini ve iki yıl içinde görünüşte normal gelişim olsada 10 yaşından önce sözel anlatımda toplumsal beceriler ve uyum davranışlarında önemli ölçüde yitim olduğunu dersimizde öğrenmiştik. Yazar kendisi için ise iki yaşında olsaydı gecikmiş anormal konuşması nedeniyle klasik Kanner sendromu tanısı, yetişkin olarak ise basit bir zihin testini geçebileceğini bilişsel olarak Kanner sendromu olanlardan daha esnek düşünebildiği için Asperger tanısı alabileceğini söylemektedir. Bazı otizmli bireylerin sözel ifadesi yokken şarkı söyledikleri görülmüştür. Bunun sebebinin rahatsız edici sesleri bloke etmek için olduğu düşünülmektedir. Şarkı ritminin işitsel işlemlemeyi dengelemesi dikkat dağıtıcı sesleri hafifletmesi mümkündür.  Otizmli bazı bireyler göz teması kuramamaktadır bunun nedeninin bir başkasının gözlerin sabit durmadığı için takip edemediği ve göz hareketlerine tahammül edemediği gerçeği yatmaktadır. Otistik özellikler gösteren bireyler çok belirgin özelliği olmayan insanları tekrar gördüğünde tanıyamayabilir otistik özellikler gösteren bir bayan bir yüzü tanımak için on beş kez en az bakması gerektiğini söylemiştir. Diğer yandan otizmli bireyler floresan ışıkların saniyede altmış kez tekrarlayan titreşimlerini görebildikleri için ciddi şekilde rahatsız olmaktadırlar. Gözler fazla uyarıldığında ise nesnelerin anlamsızlaştığını hatta ortadan kaybolduğunu belirtmişlerdir. Otizmli bireylerin yeme sorunları yiyeceğin dokusuna tadına kokusuna ya da çıkardığı sese tahammül edememeden kaynaklanıyor. İnsanları kokularından tanıyan otizmli bireyler vardır ve eviyle özdeşleştirdiği tava tencere gibi güven veren kokuları sevmektedirler. 

Donna Williams’tan çokca bahseden yazar onun kendini tek kanallı olarak tarif ettiğini işittiği zaman 

görmeyi başaramadığını bu sebeplede otizmli çoğu bireyinde yüzyüze görüşmektense telefonla sosyal iletişim kurmayı tercih ettiklerini belirtmiştir. 

Kitapta en etkilendiğim kısımlar şunlar oldu; -‘Yaptığım iş, pek çok insan için duygusal olarak zordur; sık sık hayvanlarla hem bu denli ilgilenip hem de kesimlerinde bulunmaya nasıl dayandığım sorulur. Belki başkalarından daha az duygusal olduğum için, ölüm fikriyle yüzleşmek benim için daha kolaydır. Her günümü yarın ölecekmiş gibi yaşarım. Ölümden korkmamak ve ölümlü olduğumu kabullenmek, beni pek çok işi başarmam konusunda motive eder.’ Bence yazarın ölümden korkmaması sadece duygusal bakmaması değil, doğadaki dengeyi çok iyi bir şekilde anladığı ve kabullendiği içindir. Bunuda kitabın sonlarına doğru hayvanlardan bahsettiği bölümden anlamaktayım. Orada sığırların kesimlerinde bulunduğunu bu yöntemi onlar için ne kadar kaygısız ve acısız bir şekilde geçirebileceğini düşünerek projelerini tasarladığından bahsetmektedir. İnsanların yaşamın ve ölümün doğal akışını görmemesinden bir canlının hayatta kalabilmek için diğerinin ölmesi gerektiğini anlayamamalarından yakınır. Ayrıca kendini sığırların yerine koyduğunda, doğada vahşice öldürülmektense tesislerde korku duymadan ölmeyi tercih edebileceğini belirtmektedir.

-‘Einstein’ın din üzerine en beğendiğim sözleri ise şunlardır; ‘’Din olmadan bilim topaldır. Bilim olmadan din kördür.’’ Bunu severim, çünkü yaşamın büyük sorunlarına yanıt bulabilmek için hem bilim hem de din gereklidir. Richard Feynman gibi din ve şiirin gerçekliğini inkar eden bilim adamları bile, bilimin yanıtlayamadığı sorular olduğunu isteksizce kabullenmişlerdir.’ Bu kısmı beğenmemin sebebi yazarın, mantık ve sezgi gücünü zekasının izlerini taşıyan cümlelerle ifade etmiş bir bilim adamının sözlerine bu denli bağlanması ve yaşamına aksettirmesidir.

-Oliver Sacks The New Yorker’da yayımlanan bir makalesinde benim ağzımdan şu ifadeyi yazmıştı: ‘Eğer parmaklarımı şıklatıp otizmden kurtulabilecek olsam bunu yapmazdım. Otizm, beni ben yapan şeyin bir parçasıdır.’ Öte yandan Donna Williams, ‘Otizm, ben değilim; o yalnızca, kim olduğunu kontrol eden bilgi işlemleme sorunu,’ demektedir. 

Yazılanlardan şu anlaşılıyor ki; farklı açılardan otizmin tamamen onları kuşatmasına izin vermeyerek ve onu tamamen reddetmeyerek bütüncül bir şekilde kabullenmişlerdir. Bu da onları başarılı bireyler haline getirmiştir.

Programlama İle İlgili Çeşitli Uygulamalar

Code.org sitesinde hazır oyunlar olduğu gibi kendimizin tasarlayabileceği oyunlarda var. Ders adı karşısında etkinliklerin yazılı olduğu sütunlar mevcut ve adım adım her beceri için basamaklarla devam ediliyor. Yapboz oyunu için nasıl sürükleyip bırakacağını öğreniyor. Labirent oyununda ekleme metoduyla yönleri takip ederek hedefe götürülüyor. Fakat basamakları anlayabilme adına özel eğitim öğrencilerinin geneli için uygun olmadığını düşünüyorum. Bilgisayarsız etkinlikler kısmında ise dans etkinliği gibi etkinliklerle bir kavram ya da hareket eğlendirerek öğretilmesi amaçlanmıştır. Basit olan etkinlikler açısından sosyalleşmeye ihtiyaç duyan özel eğitim öğrencilerine bu etkinlikler daha eğlenceli ve öğretici olacak öğretmek istediğimiz kavram ya da beceriler daha kolay öğretilecektir. https://studio.code.org/home

Kodable.com sitesinde görsel ve işitsel uyaranlar açısından oldukça zengin bir uygulamadır. Öğretmen girişi yapıp sınıfınızdaki öğrencilerinizi ekleyebileceğiniz bir sistem oluşturulmuş. Sınıfta uygulanabilecek çeşitli oyunlar ve materyal örnekleride verilmiştir. https://www.kodable.com

Hopscotch uygulamasında zengin karakterlere sahip  kodlamayı öğreten bir uygulamadır. Yeni başlayanlar için  kullanışlı, basit programlama imkanı sunar. Animasyon ve hikayeleştirme açısından verimli bir uygulama olması açısından verimli bir uygulama olsa da daha çok üst düzey düşünme becerilerine yönelik olduğu için özel eğitim öğrencilerinin geneline hitap etmeyen kullanımını ve etkililiğini verimsiz bulduğum bir uygulama oldu. https://www.gethopscotch.com

Waterbearlang.com birçok ses, matematik, renk, objeler ve şekiller gibi kodlamayı kolaylaştıracak kategoriler bulunmaktadır. Uygulama dili ingilizce fakat basit bir dil bilgisiyle anlaşılacak düzeyde tasarlanmıştır. Uygulamaların birçoğuna baktığımızda dil seçeneklerinin olmadığını görmem olumsuz özelliklerinden diyebilirim. Sürükle bırak yöntemiyle ortaya çıkacak ürünün özel eğitim öğrencileri açısından kavram öğretiminde kullanılabileceğinden verimli buluyorum. https://waterbearlang.com/playground.html

Tynker.com yaş gruplarına göre sıralanan oyun çeşitliliği açısından oldukça başarılı kavram öğretiminde eğlenceli ve öğretici bir program olabilir. Oyundaki aşamayı başarılı bir şekilde yerine getiren öğrenciyi pekiştirici görseller sunulur. https://www.tynker.com/dashboard/student/#/dashboard

Scratch jr. Uygulamasında çeşitli komutlarla ses kaydedip metinlerle destekleyip farklı karakter seçimiyle öğretilmek anlatılmak istenen şeyler basit bir şekilde hikayeleştirilebilir. https://www.scratchjr.org

Cargo-bot uygulamasıyla algoritmanın yani başı ve sonu belli olan belirlenmiş bir amaca ulaşmak için takip edilmesi gereken yolları öğretmeyi amaçlayan bir uygulamadır. Özel gereksinimli öğrenciler için sanal ortamda değilde somut materyallerle algoritmanın öğretilmesini daha verimli bulmaktayım.https://itunes.apple.com/tr/app/cargo-bot/id519690804?mt=8

Daisy dinosaur uygulamasıyla uygulamada bulunan dinazor karakterine çeşitli komutlar verilerek o kavramlar görsel olarak karakter üzerindeki hareketlerle öğretilir ya da yer değiştirme komutları vererilerek hedefe ulaşması istenir. Sürükleme yöntemiyle verilen komutlar dinazor tarafından yerine getirilerek öğretim amaçlanır. https://itunes.apple.com/us/app/daisy-the-dinosaur/id490514278?mt=8

Bee bot programlanabilir zemin robotu olarak okul öncesi eğitimde kullanılabilen eğitici bir materyaldir.  Robot çeşitli zemin oyunları tasarlanarak zemin üzerinde, üzerindeki butonlar kullanılarak ilerlemesi sağlanan eğitici etkinliklerin parçasıdır.https://www.terrapinlogo.com

Light bot uygulaması android, ios ve online oynama imkanları sunuyor. Yaş seviyelerinide dikkate alan bir uygulamadır. Oyun müzikleri dikkat dağıtmayan görsel tasarım ve özel eğitim öğrencileri açısından basitleştirilmiş olması yönüyle en beğendiğim uygulama oldu diyebilirim. Basit komutlarla ve yönlendirmelerle hedefe ulaşılması sağlanıyor. Bu sayede öğretim basit, kolay ve anlaşılır düzeyde gerçekleşmiş oluyor.http://lightbot.com/flash.html 

Oyuncak Toplama (Powtoon ile Sosyal Öykü Tekniği Kullanımı)

Powtoon animasyon uygulamasını kullanarak sosyal öykü tekniğiyle bir animasyon hazırladım. Animasyonda davranışın gerçekleşmesine yardımcı olan betimleyen, yönlendiren, yansıtan, doğrulayan, işbirlikçi ve kontrol edici cümle türlerine yer verdim. Ayrıca olumlu ifadeler kullanmaya, çocuğun yaşına, ilgilerine göre görselleri seçmeye ve sosyal öyküyü oluşturduktan sonra uygun başlık belirlemeye dikkat edilmelidir. Başlık öğretilmek istenen davranışla doğrudan ilişkili olmalıdır.

Birey için karmaşık ya da zor gelen bir duruma ilişkin doğru davranışları öğretmek amaçlanmaktadır. Oyuncaklarını toplama davranışı çocuklarda sorumluluk bilincini oluşturma adına önemlidir. Sosyal öykü ve animasyonu birleştirebilme imkanı sunan bu uygulama sayesinde oyuncakları dağıldığında çocuğun doğru davranışı gösterebilmesini hedeflemekteyim. Eğlenceli seyirler dilerim☺

Otizmlileri Düşünen Uygulamaları İnceleyelim

5N1K Neden?

Dil ve konuşma gelişimini destekleyici olması yönüyle tavsiye edilen bir uygulamadır. Fakat kısa bir öykünün içeriğini anlama ve öyküye ilişkin 5N1K sorularını yanıtlama hafif(asperger) ve orta düzeydeki(a tipik otizm) otizmli öğrencilere uygunken, zihinsel yetersizlikten ileri düzeyde etkilenen yaklaşık otizm spektrum bozukluğunun  %50’lik bir kısmını oluşturan otizmli çocuklara uygun değildir. Aktif olarak sadece 5 kategori kullanılmaktadır. Diğer bölümlerin ücretlendirilmiş olması olumsuz bir özelliğidir. Resim tamamlama sonrası yöneltilen soruya karşılık olarak ses kaydederek olay ile ilgili anlatıma teşvik ediliyor. Fakat geri bildirim olarak söylenilene karşı verilen bir pekiştireç veya düzeltme yok.

Resim tamamlandıktan sonra "Kadın neden valizini hazırlıyor?", "Köpek neden koşuyor?", "İtfaiyeciler neden gelmiş?" gibi sorular yöneltiliyor. Görsel sorunun net cevabını söyletecek şekilde açık ve net değil. Yani yoruma açık şekilde sorulan bu sorular karşısında bir çok cevap verilebilir. Ses kaydının ardından, doğru cevap sesli olarak söyleniyor. Çocuğun yaratıcı düşünmesini teşvik etmeyip kalıp düşünceye teşvik etmesi açısından başarısız buldum. Cevabı söylemek yerine pekiştireç kullanılmalıydı ya da yoruma açık bir soru soruyorsa net bir şekilde cevapta sesli olarak verilmemeliydi. Daha net ve basit görseller olması otizmli öğrenciler açısından faydalı olacaktır.
Sorular ise genel karşılaşılması zor olaylardan sorulmasından ziyade daha sosyal yaşamdan ve öz bakım becerilerinden sorulabilirdi. Bu şekilde daha öğretici ve eğitici olabilirdi.
Resimleri tamamlarken sürükleme esnasında sürekli sağ ve sola kayabilecek şekilde ekran değişikliği durumu oluyor bu durum dikkat dağıtıcı ve kullanımı zorlaştırıcı, eşlemeler sürüklemeyle değilde iki resme ayrı ayrı dokunmayla olabilirdi.

Öğretimi hedeflenen kavramlar oyunun içinde gizlenebilir. Örneğin; köpek resmini yerleştirdiğinde "Bu bir köpek, köpek havhav der." şeklinde hem köpek kavramı hem de köpeğin sesi öğretilebilirdi. Valiz kelimesini soruda kullanmadan valiz resmini sürüklediğinde "Bu bir valiz, valiz tatile giderken kullanılır." gibi ipuçlarıda soru sorulmadan önce verilebilir sonra soru yöneltilebilirdi. Soru bu şekilde yoruma açık olmaktan çıkmış olacaktır. Top resmini yerleştirdiğinde "Evet bu bir top, aferin!" şeklinde bir pekiştireç verilebilirdi. Genel olarak eğitim ve eğlence konusunda eksik bir uygulama olduğunu söyleyebilirim.



https://itunes.apple.com/tr/app/5n1k-neden-yapboz-ile-öğren/id994495858?l=tr&mt=8



İçimdeki Hazine

Temel beceriler, günlük hayat, sayılar, sözcük bilgisi, okuma yazma, iletişim ve sesler, video modelleme gibi kategorilerde eğitici oyunlar sunulmuş.

Temel beceriler kategorisinde renkleri öğren oyunu bulunuyor. Oyunda rengin ismi yazılıyor ardından üçgen, daire gibi şekillerin içinde renkler gösteriliyor. Ardından siyahı göster deniliyor. Şekillerin içine renkleri yerleştirmek yerine "hangi top pembe?", "hangi kalem kahverengi?", "hangi araba mavi?" şeklinde sorularla nesnelerinde isimleri öğretilebilirdi. Soru sorulduktan sonra yeterli süre verilmeden ipucu sunuluyor ve ipucu durmaksızın sürekli tekrar edilerek sunuluyor. Animasyon ile geçişlerin dikkat çekici olması yönüyle ve görsel tasarım açısından da başarılı bir uygulama olduğunu söyleyebilirim.
Günlük hayat kategorisinde meyve sebze eşleştirme oyunu bulunuyor. Cevizi eşle derken kabuklu ceviz ve eşleme yapacağı kısımda cevizin içi gösteriliyor. Bu durum bazı şekilllerde de devam ediyor. Özel çocuklarda aynı nesnenin eşlemede farklı şekillerinin bulunma durumu karmaşaya sebep olabilir. Kabağı eşle diyor daha sonra "kabak" diye tekrar etmesi kalıcılık açısından olumlu bir özellik olmuş. Diğer oyunlara geçerken ekranda nereye basacağını anlamaz ise kendiliğinden diğer oyuna geçiyor. Bunada olumlu ve kolaylaştırıcı bir özellik diyebiliriz.
Sayılar kategorisinde sayma oyunu bulunuyor. Yine renkleri öğren oyunundaki gibi geometrik şekiller üzerinden saymasına teşvik ediliyor. Bunun yerine günlük hayatta çokça karşılaştığı nesneleri sayabilir sonrasında geçişlerde o nesneyle ilgili şarkılı bir pekiştireç sunulabilirdi.
Sözcük bilgisi kategorisinde sıfat oyunu bulunmaktadır. Hangisi hafif, dolu veya büyük gibi sorular görsellerle soruluyor. Görseller anlaşılır şekilde sunulmuş.

Okuma yazma kategorisinde çizim oyunu ve harf çizimi bulunmaktadır. Çizim oyunu serbest etkinliğe dayanır. Otizmli çocuklar yanında ebeveyni yönlendirmeden bu oyunu oynuyorsa serbest bir etkinlikten ziyade zamanını etkin geçireceği dikkatini verebileceği eğitici etkinliklere ihtiyacı vardır. Bu açıdan olumsuz buldum. Harf çiziminde lale görseli gösterilip lale kelimesi L harfiyle başlar hadi şimdi L harfini çizelim şeklinde noktalama yöntemi kullanılarak harfin çizilmesi sağlanıyor. Görsel ve sözel zekayı geliştirici olması açısından faydalı buldum.

İletişim ve sesler kategorisinde resim kartları grupları var. Çeşitli kelimeler seslendiriliyor. Teyzem yazılı görselin üzerine basıldığında seslendirilmesi faydalı fakat bazı sesler hatalı ve anlaşılmaz çıkıyor. Gidirsin gibi git kelimesi çekimlenirken anlamsız bir kelime çıkarken; Babaannem, lacivert, diş ağrısı gibide anlaşılmaz bir şekilde telaffuz edilen kelimeler vardır. Teyzem görseline basılı tutulunca şahıs eklerinin olduğu teyzem, teyzemi, teyzeme gibi seslendirmelerin yer alması cümle kurmada çeşitlilik sağlıyor. Fakat otizm spektrum bozukluğunun yaklaşık %50'sini oluşturan ağır derecede zihinsel yetersizlikten etkilenmiş otizmli bireylerin genelinde dil konuşma problemlerine rastlanmaktadır. Dil konuşmayla ilgili sorunları olan otizmli ve özel çocuklar için bu durum anlam ifade etmemekle birlikte oldukça karmaşık ve faydasız olabilir.
Video modelleme oyunu üç video gösterilip, videodaki olaylar tek tek söylendikten sonra soru yöneltiliyor. Hangisinin doğru eylem olduğunu buldurma oyunu dinlediğini anlama adına eğitici ve görsel olarak yeterli net basit ve anlaşılır. Yalnızca bu kategori öğretilmek istenen sosyal uyumunu arttırıcı günlük yaşamda toplumda uyumunu kolaylaştırıcı davranışlar bu videolar yoluyla çocuğa sunulabilirdi. Yinede içlerinde Harf çizimi oyunundan sonra en iyi kategori bu denilebilir.

https://itunes.apple.com/tr/app/i-çimdeki-hazine/id1447088211?mt=8



Dinle Anla

Dinlediğini anlama becerisi kazandırılmak istenen çocuğa kim?, ne?, nerede?, nasıl?, gibi sorular çocuğa net ve belirgin dikkat dağıtmayacak görsellerle açık anlaşılır sorular sorulmaktadır.
Cevap doğru verildiğinde süper cevaptı, süper, bildin!, aferin, harika, mükemmel gibi her defasında değişen pekiştireçler sunuluyor. Bilinmediğinde ise olumsuz bir geri bildirim sunmadan daha iyisini yapabilirsin şeklinde dönüş yapılıyor. Yeterli ve belirli bir zaman bekleyip doğru cevaba yönlendiriliyor ve söylüyor.

Uygulamanın ek sorular kategorisinde kim?, ne oldu?, ne? gibi kategorilere ait örnek sorular 25'er adet ekstradan verilmektedir. Fakat "nerede?" sorusunda "Meltem okulda hasta olmuş", "Meltem nerede hasta olmuş?" sorusu sorulurken okul (nerede? sorusunun cevabı olarak) görseli yerine Meltem(kim? sorusunun cevabı olarak)'in görseli cevap olarak gösterilmektedir. Bu tarz küçük hatalar bulunmaktadır. Genel olarak otizme yönelik oyunlar içinde dinleme anlama becerisini kazandırmak adına etkili bir uygulama olabilir.

https://itunes.apple.com/tr/app/dinle-anla/id1190495760?l=tr&mt=8



Artikülasyon


Dil ve konuşma bozuklukları uzmanı olan Ayşegül TURAN'ın geliştirdiği bir uygulama olan türkçe artikülasyon terapisi uygulaması ile 5 harf (p,g,v,j,h) dışında diğerleri ücretli olarak kullanılmaktadır. 4 aşamaya yayılmış olan 21 harfin sadece 5 tanesinin ücretsiz olması olumsuz bir durumken, uygulayıcının uygulama kullanımı hakkında tavsiyelerinede yer vermiş olması uygulamanın olumlu özelliklerindendir. Örneğin; p harfi önce tek heceli olarak çeşitli görsellerle desteklenerek söyleniyor. Daha sonra p harfi kelimenin başında ortasında ve sonunda görsellerle desteklenerek resimler açıldığında yandaki mikrofon butonuna basılması suretiyle söyleniyor. Görsel okuma kategorisinde ise seçtiğimiz harfe ait bu kelimelerin karıştırıldığı görsellerle önce dört kelime gösteriliyor ortada ise o dört kelimeden birinin aynısı yazılıyor eşleştirmesi isteniyor daha sonra ise o kelimenin görseli gösterilerek kelime tekrar ediliyor. Eşleştirme oyununda 4 resim karşımıza çıkıyor. "Hangisi tüp?" şeklinde bir soru soruluyor doğru cevapta "bravo!" pekiştireci verilip diğer soruya geçiliyor. Oyun bitiminde yüzdelik başarısı gösteriliyor. Sağ alt kısımdaki hoparlör görseline basarak soru tekrarlanabiliyor. Yarışma kategorisinde ise yine seçilen harfin başında, ortasında ve sonunda bulunduğu iki görsel gösteriliyor. Görselle ve harfle ilişkili olarak "Hangisi pil?", "Hanisi postane?" gibi sorular yöneltiliyor. Doğru cevap verildiğinde diğer görsele geçiliyor, bu şekilde yaklaşık 20 görsellik soru hazırlanmış. Kavram öğretimi ve dil konuşma etkinlikleri açısından verimli bir
uygulama olmuş.

https://itunes.apple.com/tr/app/ayşegül-turan-artikülasyon/id1236575133?l=tr&mt=8


Genel olarak otizme yönelik geliştirilen uygulamaların birçoğu (Autism core skills-ipad, otizmli çocuklar -ücretli, pictello-ücretli, proloquo2Go-ülkemizde kullanılamıyor, toca toy box-ülkemizde kullanılamıyor, harflere giriş: montessorium-ücretli, tohum 2-ipad, touch trainer-ücretli vb.) farklı işletim sistemleriyle desteklenmemiş olmasından ve uygulamalar yüksek ücretlerle sunulduğundan değerlendirebildiğim uygulamalar sınırlı kalmıştır.